موضوع تولید الیاف شیشه در ایران، از قدمت چندین ساله برخوردار است. از زمان طرح تولید الیاف شیشه در حدود سال 74 تاكنون شركت های مختلفی وارد این موضوع شده اند كه برخی از آنها وارد فاز اجرایی شدند و برخی تنها بصورت طرح باقی ماندند. از جمله این طرح ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:

- تولید تیشو الیاف شیشه به ظرفیت 2200 تن توسط مواد ویژه لیا

- طرح تولید الیاف شیشه ازنا

- تولید الیاف شیشه شركت بلورین تار و نمونه سازی آن

- طرح تولید الیاف شیشه شركت دیبا فایبرگلاس و راه اندازی تولید نمد

- تولید نمد شركت رهیاب كیفیت

- طرح تولید الیاف شیشه موسسه كامپوزیت

نكته ای كه در اینجا مورد بررسی قرار می گیرد، موضوعیت تولید الیاف شیشه در ایران است. بنا به مطالعات انجام شده در ارتباط با حجم الیاف شیشه مصرفی صنایع كامپوزیت داخلی از 7 سال پیش تا كنون، این حجم مصرف بطور متوسط سالانه بیش از 30% رشد داشته است كه البته انتظار می رود میزان رشد در سال های آینده كمتر شود. در سال 1386 حجم الیاف مصرفی صنایع كامپوزیت كشور به 18،000 تن رسید و انتظار می رود این میزان در سال 87 به حدود 21،000 تن رسیده باشد. (شكل 1)[1 ].

از سوی دیگر بازارهایی كه می توانسته اند موتور محرك این صنعت باشند، عبارتند از صنایع شیمیایی بخصوص لوله های انتقال آب، صنعت خودرو، صنایع الكتریكی، ساختمان و تفریحی. امروزه به جز صنعت ساختمان، سایر صنایع نامبرده، پتانسیل های شناخته شدۀ مواد كامپوزیت را بكار گرفته اند و پس از این رشد بیشتر و حتی ادامه رشد مصرف مواد كامپوزیتی به تلاش بیشتر دست اندركاران، برای نفوذ دادن این مواد بستگی دارد. یعنی برخلاف گذشته، ممكن است رشد مصرف با نیروی ثقلی نیاز موجود صورت نگیرد. با این مقدمات، اگر رشد 5 سال آینده مصرف الیاف شیشه در كشور را با نگاهی نسبتاً خوشبینانه 10% تصور كنیم، انتظار می رود در سال 1392 (معادل 2013 میلادی) به رقم 35،000 تن برسیم.

از سوی دیگر قیمت الیاف شیشه مانند هر ماده فرآورش شده دیگری، وابستگی به تناژ تولید دارد. یعنی هر چه میزان تولید آن بیشتر باشد قیمت تمام شدۀ آن كمتر است. در موردالیاف شیشه، حداقل حجم اقتصادی تولید در سال 2009، 30،000 تن محاسبه شده است [2 ].

از اینرو در مورد الیاف شیشه، با محدودۀ قیمتی در جهان مواجه هستیم. قیمت محصولات شركت های اروپایی- آمریكایی با توجه به ظرفیت تولیدشان، در حد بالا قرار می گیرد و شركت های چینی در حد پایین (شكل2). این موضوع وقتی قابل توجه تر می شود كه گسترش ظرفیت تولید این شركت ها را نیز در نظر بگیریم (شكل 3).

و جالب تر آنكه این تفاوت قیمت آنقدر جدی است كه سبب ارائه شكایت انجمن تولید كنندگان الیاف شیشه از ارزان فروشی (دامپینگ) شركت های چینی به اتحادیه اروپا شده است. صاحبنظران اعلام كرده اند كه در صورتیكه این موضوع اتبات شود (كه البته 15 ماه زمان لازم دارد)، بین 40 تا 75% تعرفه بر محصولات چینی وضع خواهد شد. نكته قابل توجه آن است كه شركت های چینی، محصولات عمومی تولید می كنند و نه محصولات ویژه و خیلی خاص.

به عبارت دیگر در حال حاضر بازار الیاف شیشه ایران سه بازیگر عمده دارد:

1- تركیه با 66،000 تن تولید كه بیش از 60% آن صادر می شود و ایران بازار در دسترس آن محسوب می شود كه مزیتی مهم در حمل و نقل محسوب می شود.

2- بحرین كه دو كورۀ 30،000 تنی راه اندازی نموده و تقریباً 100% آن صادراتی است. این كشور از مزیت انرژِی ارزان و دسترسی بازار برخوردار است.

3- چین كه با تولید 2،000،000 تنی فعلی و گسترش آن در آینده از مزیت ارزانی تولید انبوه برخوردار است.

یعنی مصرف كننده ایرانی می تواند از رقابت سنگین تولید كنندگان خارجی حداكثر بهره را برده، الیاف را به قیمت ارزان خریداری نماید.

از طرف دیگر در صورت تولید الیاف شیشه در داخل این نكات بایستی مد نظر قرار گیرد:

1- قیمت الیاف شیشه تولیدی وابستگی كامل به حجم تولید دارد و برای 30،000 تن قیمتی برابر 1،1 دلار در هر كیلو در جهان در نظر گرفته می شود. در صورتیكه هزینه های اضافی راه اندازی در ایران (كندی اداری، خرید غیر مستقیم، عدم امكان خرید از برخی صاحبان فنآوری مدرن، پایین بودن بهره وری و ....) را به آن اضافه كنیم، پیش بینی می شود قیمت محصول داخلی از این هم فراتر رود. البته بخشی از این بحث نیز به قیمت انرژِی تحویلی بستگی خواهد داشت .

2- محصول داخلی در رقابت با تولید كنندگان خارجی، كه كالای خود را ارزانتر عرضه می كنند، مورد حمایت تعرفه ای قرار خواهد گرفت و تعرفه های چند ده درصدی بر آن وضع خواهد شد و كالای خارجی گرانتر عرضه خواهد شد.

3- سال 2013 كه حجم مصرفی الیاف در كشور به حدود یك كوره خواهد رسید، مصادف با به ثمر رسیدن طرح های توسعه شركت های بین المللی است و تازه وارد ایرانی با آن رقابت نفسگیری داشته باشد.

4- تا تكمیل حلقه فنآوری، مصرف كننده داخی بایستی به وضع موجود (تولید كالای با كیفیت احتمالاً پایین تر) در داخل، عادت نماید یا اینكه كالای بهتر را گرانتر از قبل تهیه كند.

5- حل بسیاری از مشكلات فوق با انجام سرمایه گذاری مشترك با یك شركت صاحب نام است تا با برند جا افتاده ای تولید انجام شود و نقش ایران به عنوان بازوی اجرایی تولید یك شركت دارای بازار تثبیت شود.

نكته دیگر بحث استراتژیك بودن این كالا، تحریم احتمالی و رقابت های سازندگان قطعه (مشابه لوله كه در قبل اتفاق افتاد)، است. اگرچه این موضوع ابعاد مختلف و پیچیده ای دارد، اما اجمالاً می توان گفت كشور می تواند این مسئله را با مقدماتی حل نماید. بدین شكل كه با تكمیل حلقه های موجود، مانند آنچه كه در كارخانه مواد ویژه لیا وجود دارد، فنآوری تولید در كشور نهادینه شود و در صورت ایجاد مشكلات جدی، تولید داخلی كه در این شرایط ضرورت پیدا می كند، مورد استفاده واقع شود.

خلاصه آنكه، در صورت عدم دقت در موضوع تولید الیاف شیشه در ایران، ممكن است بجای حل مشكل، مشكلی دیگر به صنعت كشور تحمیل شود. كارخانه ای با توان رقابت ضعیف ایجاد گردد و الیاف شیشه گرانتر از قبل به دست مصرف كننده برسد. بازیگری بین الملی، سرمایه گذاری مشترك با صاحبان فناوری، ایجاد فناوری تولید با تكمیل آنچه در كارخانه لیا وجود دارد، از جمله نكاتی است كه هر كدام در جای خود می تواند در این موضوع به صنعت كامپوزیت كشور كمك نماید.